ماهیت شکل گیری حریق از منظر علم فیزیک
حریق عبارت از یک سری عملیات شیمیایی و اکسیداسیون سریع حرارت زای مواد قابل اشتعال ( واکنشهای گرما زا) است که معمولا به صورت گرما و شعله ظاهر می‌گردد. وقوع هر حریق نیاز به زمینه‌های فیزیکی و شیمیایی محل وقوع دارد. اصولا عوامل مؤثر در ایجاد آتش سوزی متعدد می‌باشد ولی برای ایجاد آتش وجود 4 عامل زیر که به هرم آتش معروف است ضروری است و در صورت حذف حداقل یکی از آن‌ها ادامه حریق ممکن نیست. این عوامل شامل: اکسیژن، حرارت(گرما)، مواد قابل اشتعال و واکنشهای زنجیره‌ای می‌باشند.
اکسیژن
حداقل تراکم اکسیژن لازم در هوا برای آتش گیری 16% می‌باشد. بیشتر حریق‌ها در 15% اکسیژن هم تا حدودی برقرار می‌باشند، برخی مواد مثل HNO3، R-O-OR و اکسید‌های آلی نیز در حین حریق بخشی از اکسیژن مورد نیاز خود را تأمین می‌کنند. برای کنترل این گونه حریق‌ها اقدامات ویژه لازم است.
مواد سوختنی
تمام موادی که به نحوی قابلیت تجزیه و اکسیداسیون گرما زا را دارند به عنوان ماده سوختنی قلمداد می‌شوند. این مواد می‌توانند جامد، مایع، گاز، با منشأ طبیعی یا مصنوعی باشند. سرعت سوختن یا گسترش شعله در مواد مختلف متفاوت است لذا برخی مواد ممکن است بتوانند اکسیده شوند اما در شرایط عادی ماده سوختنی تلقی نمی‌گردند.
حرارت
برای شروع هر آتش سوزی لزوما نیاز به درجه حرارت کافی می‌باشد، حتی در مواقعی که حریق شروع شده باشد، اگر حرارت کاهش یابد دامنه حریق محدود و بالاخره خاموش می‌گردد
مثلث آتش
اشتعال ناخواسته و يا خارج از كنترل، آتش سوزي يا حريق ناميده مي شود، براي ايجاد آتش سوزي، سه عامل اصلي مورد نياز مي باشد.
1- مادة قابل اشتعال ( سوخت)،
2- حجم معيني از اكسيژن،
3- حرارت كافي، در علم آتش نشاني اين سه عامل را به صورت سه ضلع يك مثلث نشان مي دهند كه به مثلث آتش معروف است.
مثلث آتش نه تنها عوامل ايجاد آتش را نشان مي دهد، بلكه راههاي فرونشاندن آن را نيز مشخص مي كند. به بيان روشنتر، چنانچه هر يك از اضلاع مثلث آتش شكسته شود ( يك عامل حذف گردد)، حريق از بين خواهد رفت. براين مبنا، سه روش اصلي و اساسي آتش نشاني ابداع گرديد.
اين روشها عبارتند از:
- محدود كردن سوخت ( جداسازي )
- محدود كردن اكسيژن ( خفه كردن )
- محدود كردن حرارت ( سرد كردن )
با گذشت زمان تئوري مثلث آتش دستخوش دگرگوني هاي زيادي شد به صورتي كه اكنون علاوه بر تئوري مثلث آتش، تئوريهاي ديگري مانند مربع آتش، هرم آتش و پنج ضلعي آتش وجود دارند.
تقسیم بندی انواع حریق
برای آسان تر شدن اطفاء حریق و سهولت در خاموش کردن آتش، انواع حریق بر اساس شکل ماهوی مواد سوختنی گروه بندی می‌شود:
حریقِ گرید A
این نوع حریق آتش گرفتن مواد معمولی قابل احتراق است که غالبا جامد هستند و دارای مواد آلی طبیعی یا مصنوعی هستند مانند کاغذ، چوب، پارچه و پلاستیک که پس از سوختن خاکستر می‌شوند.
حریقِ گرید B
این نوع حریق سوختن مایعات قابل اشتعال است و یا جامد‌هایی که قابلیت تبدیل به مایع شدن است مانند مواد نفتی و روغن‌های نباتی
حریقِ گرید C
این دسته شامل آتش‌سوزی ناشی از گاز‌ها یا مایعات یا تجمیع آن‌ها است که خیلی راحت به گاز تبدیل می‌شود مانند گاز مایع، و گاز شهری
حریقِ گرید D
حریق این دسته ناشی از آتش گرفتن فلزاتی است که خیلی زود اکسید می‌شود مانند منیزیم، سدیم و پتاسیم.
حریقِ گرید E
حریق‌های این دسته ناشی از آتش گرفتن با منشاء برق است مانند حریق در وسایل الکتریکی و الکترونیکی. که سوختن کابل برق و تابلو برق و وسایل برقی و کامپیوترها جزو این گروه به خساب می‌آیند.
